نفخ در گاو

 

 

نفخ یکی از بیماریهای گوارشی ٬تغذیه ای است . وجود برخی بیماریهای دستگاه گوارش و یا مصرف گونه های خاصی از گیاهان می تواند باعث بروز نفخ گردد .

 

در بررسی انجام شده در آمریکا نفخ جزء چهارمین عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است.

در مطالعه ای روی ۳۵۰ هزار راس گاو پرواری در ایالت کاترانس آمریکا میزان تلفات ناشی از نفخ حدود ۱/۰ درصد بوده است . گوساله ها ٬بره های شیر خوار٬ اسب و گوسفند٬گاو شیری و پرواری به این بیماری مبتلا می گردند.

گوسفند در مقایسه با گاو مقاوم تر است . نفخ شیر دان ٬نفخ شکمبه و نفخ روده از انواع رایج نفخ می باشند . علاوه بر این نفخ را می توان به درجات حاد٬ نیمه حاد٬ مزمن وبه نفخ اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد .

 

پروتئین های محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها که بیشتر در سیتو پلاسم برگ ها موجودند ٬باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای میشود.

وجود این کف از خروج گاز ممانعت نموده و از عمل آروغ جلوگیری می کند ٬به این ترتیب نفخ ایجاد میشود .

در مقابل مواد لیپیدی گیاهان و متابولیت های آنها و نیز موکوپروتئین های بزاق عوامل ضد کفی هستند که با کاهش فشار سطحی مایعات شکمبه به صورت ضد نفخ عمل میکنند .

سرعت بالای غذا خوردن ٬ رطوبت و نم در غذا می تواند در بروز نفخ کمک کند .یونجه خشک٬ غذاهای نرم و آسیاب شده نیز میتواند نفخ ایجاد کند .

مقدار زیاد کنسانتره در غذا با افزایش بروز اسیدوز و کاستن از حرکات دستگاه گوارشی در خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی در ایجاد نفخ موثر است .

انسداد مری در اثر فشار خارجی ٬انسداد کاردیا ٬اختلال عصب واگ٬ فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه می باشد .

بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه و با خاصیت بافری که داردو نیز با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی ٬ در کاستن احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن موثر است .

از بیماریهای عفونی غیر گوارشی که با اثر گذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخ هستند ٬می توان بیماری های سل و کزاز را نام برد .

در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود میکند .

در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب و اگ عمل ناودان مری مختل میگردد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است .

از عوامل میکروبی شکمبه باکتری های کپسول دار و پلی ساکاریدهای تولیدی آنها در بروزنفخ نقش بیشتری دارند .

مراتع جوان و شاداب٬ مراتع اوره پاشی شده و مصرف زیاد گلوکز ٬کلسیم ٬ منیزیم و مواد زیاد نیتروژن دار به بروز نفخ کمک می کند .

کلسیم با بولکه کردن استیل کولین و شل شدگی عضلات و منیزیم با ایجاد شل شدگی عضلات شکمبه ای در بروز نفخ موثر است .

خصوصیات فردی دام همانند اثر ژنتیک دام در ساختمان شکمبه و حرکات آن و ترکیب پروتئین های بزاق و نیز عادت به چرا نیز از عوامل اثر گذارند .

مصرف گونه های خاصی چون غلات جوان ٬کلم ٬ نخود٬لوبیا٬ لگومها شبدرسفید و قرمز نیز در این زمینه موثر است .

 دو نوع نفخ وجود دارد:

الف) نفخ گازی:

اين نوع نفخ به علت فلج شدن اسفنکتر کارديا در اثر مواد سمی موجود در بعضی از گياهان (مانند اسيد سيانيدريک) و يا بسته شدن آن بوسيله انباشتگی غير طبيعی شکمبه، گاز توليد شده در قسمت بالای شکمبه جمع شده و قادر به خروج نمیباشد.

ب) نفخ کفی:

در اين نوع نفخ، گاز به شکل حبابهای کوچک به صورت کف در وسط تودههای غذايی در حال هضم محبوس مي باشد.
در هر دو شکل، نفخ به وسيله باد کردن غير مشخص مي شود . حرکات تنفسی (Left flank) طبيعی تهيگاه چپ افزايش مي يابد و به ۶۰ حرکت در دقيقه مي رسد . حيوان سرپا است ولی بد تنفس مي کند و مخاطات آبی رنگ مي شود.
مرگ ممکن است خيلی زود و در اثر فشار خيلی زياد شکمبه روی ديافراگم بوجود آيد . قبل از مرحله حاد، حيوان ناآرام به نظر مي رسد، از ساير دامها جدا شده و از خوردن خودداری مي کند و نشخوار و آروغ قطع مي شود.

علایم بالینی و کالبد گشایی:

لیس زدن به شکم ٬ تنگی نفس مشخص٬ خارج کردن زبان از دهان ٬ریزش بزاق ٬ خیز کیشه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماری است . در کالبد گشایی پس از تلف شدن دام پر خونی گره های لنفاوی سر و گردن ٬ پر خونی بخش فوقانی دستگاه تنفس ٬نرمی کلیه ها ٬پر خونی مخاط روده و گاهی موارد پارگی شکم و دیافراگم مشاهده میشود .

تا چند ساعت پس از مرگ کف از بین میرود . لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده میشود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پر خون به نظر میرسد . دامی که براثر نفخ زمین می خورد به زودی تلف میشود .

درمان :

در موارد خفیف می توان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :

۱-با قرار دادن تکه ای چوب در دهان ترشح بزاق را تحریک کرد دو سمت این چوب از دوطرف فک های دام بیرون میباشد و با طنابی به سر دام بسته شود تا قابل خروج نباشد یا بلعیده نشود .

۲-از جوش شیرین به مقدار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در یک لیتر آب استفاده کرد و به دام خورانید .

۳-از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام خورانیده شود .

۴-گاز را توسط لوله ای از بدن دام خارج کرد .

۵-از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون٬ l46 و…. استفاده نمود .

۶-مالیدن مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها به پهلوی دام ٬ با لیس زدن دام این مواد خورده میشود و اثر خویش را میگذارد .

۷-از روغن ها و داروهای فوق در آبخوری ها استفاده کرد .(مقدار روغن های گیاهی ۲۴۰ تا ۳۰۰ گرم به ازاء هر راس دام و یا ۱%حجم آبخوری)

۸-از ترکیبات ضد نفخ در پلت های غذایی استفاده گردد .

۹-اسپری روغن های گیاهی بر روی علف ها و علوفه های مرتع انجام شود. البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست .

۱۰-استفاده دایمی از روغن هامی تواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد . این روغن ها برجذب بتاکاروتن اثر منفی دارد به این ترتیب مقدار بتا کاروتن در شیر و کره کم می گردد و نیز مزه ٬بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت .

 

از روغنهایی که اثر نامطلوب بر طعم و بو می گذارند می توان روغن کتان ٬سویاو ماهی را نام برد . روغن بادام زمینی و امولسیون پیه بهترین می باشند.

علت مرگ در بیماریهای نفخ

در گذشته جذب گازهای سمی چون h2s یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر میرسد اینها از عوامل ثانوی می باشند .

علت اصلی مرگ اختلالات تنفسی-خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود . در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف میکنند و ph محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند پایداری کف بیشتر است .

بیشترین پایداری در ph=6 گزارش شده است .در گاوهای پرواری ترکیبات چهار تایی آمونیوم برای درمان استفاده میشود .

با اضافه کردن ۴% نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد . عیب این کار این است که افزایش وزن دام کاهش می یابد .

دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد . گاو مبتلا را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانیده .

نگاهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد ٬به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد .

همچنین نفخ در شیر دان به خاطر برگشتی شیر دان که بیماری تغذیه ای است ایجاد میشود .

افزودن فرمالین (محلول ۳۷% فرمالدئید )به مقدار ۱%به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش میدهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از ۵ هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد ورورد شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد می کند

و فرآورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند . تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود .

درجات مختلف نفخ :

A(نفخ اندک) ، B (نفخ مزمن)، C (نفخ حاد)

به طور طبیعی حیوان در هر دقیقه یک بار آروغ می زند و ۱۰ ثانیه وقت لازم است تا آروغ کامل شود.گاز حاصل از تخمیر بعد از خوردن غذا افزایش می یابد و ۲ تا ۴ ساعت بعد از خوردن غذا به حداکثر می رسد.و برای خارج کردن این گاز آروغ زدن ۳ تا ۴ بار در هر دقیقه انجام می شود.در حالت طبیعی این مکانیسم  برای خروج گازکارایی خوبی دارد.

حیوانات نشخوار کننده دارای جمعیت فعال میکروارگانیسم ها  در معده ۴ قسمتی خودهستند.بدون این میکروارگانیسم ها حیوانات قادر به هضم فیبر نخواهند بود.در هنگام هضم این مواد توسط این میکروارگانیسم ها مقادیر بالایی گاز تولید می شود که باید از بدن خارج شود.وقتی که گاو از یونجه تازه تغذیه شود در هر دقیقه بالغ بر ۲ لیتر گاز تولید می کنند.تحت شرایط طبیعی گاز تولید شده در شکمبه از محتوی جامد و مایع جدا می شود و به طرف بالای شکمبه حرکت می کند،که در آنجا به عنوان حباب های آزاد هستند.آروغ زدن با افزایش فشار گاز شروع می شود. وقتی حیوان آروغ می زند،انقباضات و فشار شکمبه گاز را به طرف جلوی شکمبه هدایت می کند که در محل دریچه ورودی مری تجمع می یابد.

حالت طبیعی مواد در شکمبه:

از پایین به بالا

۱-مواد ریز با دانسیته بالا

۲-مواد با اندازه های متوسط و دانسیته متوسط

۳-لایه علوفه با دانسیته کم

۴-گاز

 

کلمات کلیدی : گاو – گاوشیری – نفخ – بیماری – بیماری گاو – انواع نفخ – علت مرگ در بیماریهای نفخ – درجات مختلف نفخ – درمان – درمان بیماری – درمان نفخ