جفت ماندگی در گاو
باقی ماندن لایه های جنینی (بعد از تولد گوساله) در گاو (بویژه گاوهای شیری) در مقایسه با دیگر حیوانات به دفعات بیشتری دیده می شود. بطور معمول جفت گاو در یک محدوده زمانی ۱۲ ساعته پس از زایمان باید از بدن گاو خارج گردد. اگر قسمتی از جفت بعد از تولد به مدت طولانی تری باقی بماند یک مورد پاتولوژیکی و غیر نرمال در نظر گرفته می شود.
باقی ماندن قسمتی از جفت بیشتر معمول بوده و بخش درگیر، پلاسنتوم نزدیک تخمدانهای شاخ آبستنی می باشد. فراوانی جفت ماندگی در گله های گاو در شرایط عادی ۱۰ تا ۷ درصد می باشد.
۱ – زایمان غیر طبیعی (مانند دوقلوزایی، سخت زایی، سزارین، سقط جنین و گوساله زایی پیش از موعد) بروز جفت ماندگی را افزایش می دهد.
۲ – در گله هایی که آلوده به باسیلوز، لپتوزپیروز، ویبروز، لیستروز و سایر موجودات آلوده کننده هستند جفت ماندگی ممکن است به میزان ۵۰% و یا بیشتر در گله روی دهد.
۳ – استفاده از هورمونهای گلیکوکورتیکوئید برای زایمان زودرس و زمانبندی شده باعث بروز حدود ۶۷% جفت ماندگی می گردد.
۴ – گاوهایی که دارای سابقه جفت ماندگی هستند در زایمانهای بعدی هم احتمال بیشتری برای ابتلا به جفت ماندگی دارند.
۵ – در گله هایی با مشکلات مدیریتی، مشکلات تغذیه ای، بیماریهای متابولیکی و ورم پستان حاد شیوع جفت ماندگی ممکن است بطور غیر طبیعی بالا باشد.
● علل جفت ماندگی:
بسیاری از عوامل مستقیم و غیر مستقیم به عنوان علتهای موثر برای جفت ماندگی در نظر گرفته می شود. جفت ماندگیهای مکرر بعنوان یک علامت کلینیکی برای بیماریها و شرایط غیر نرمال رایج در گله در نظر گرفته شود. در طول دوران آبستنی گاو پلاسنتوم رابط بین لایه مادری و لایه جنینی می باشد و در طول این دوره در حدود ۱۰۰ پلاسنتوم در رحم گاو موجود می باشد.
هنگامی که زایمان شروع می شود و انقباضات رحمی آغاز می گردد جریان خون به قسمتهای مادری و جنینی پلاسنتوم کاهش می یابد. با کشیده شدن رگهای خونی کوچک، فشار مویرگی کاهش یافته و جدا شدن لایه های جنینی اتفاق می افتد و انقباضات رحمی بعد از زایمان جداسازی و خروج لایه ها را کامل می کند.
هر گونه فرایندی که باعث فشار مداوم بر لایه های مادری و جنینی (زخم شدن، ورم و یا آلودگی) شود معمولاً باعث باقی ماندن لایه ها می گردد. ناتوانی رحم برای ایجاد انقباض در برخی موارد مانند گاوهای مبتلا به تب شیر ممکن است موجب باقی ماندن جفت شود حتی اگر لایه های جنینی بطور کامل جدا شده باشد. بسته شدن سریع شاخ رحمی غیر آبستن و یا دهانه رحم ممکن است لایه ها آزاد شده را به دام بیاندازد (بویژه در لایه های جنینی که بطور استثنایی بزرگ شده باشند).
پیچیده شدن لایه های جنینی در اطراف لایه مادری بطور فیزیکی می تواند جفت را به دام بیاندازد و در کل باید گفت عوامل غیر مستقیم جفت ماندگی بشدت متفاوت بوده و می توانند در سه گروه گسترده زیر گروه بندی شوند:
۱) استرسهای مداوم و کمبودهای تغذیه ای و یا عدم تعادل جیره (مشکلات مدیریتی)
۲) آبستنیهای کوتاه مدت و طولانی مدت
۳) عوامل گوناگونی همچون بزرگی جنین، سخت زایی، زخم، تغییرات فصلی و …
پلاسنتوم یک گاو آبستن که نشاندهنده ارتباط بین جنین و مادر می باشد
علائم و تشخیص:
آویزان شدن بخشی از جفت از دهانه فرج
خروج ترشحات به حالت آب (نه به صورت لیزآبه ) به مقدار زیاد و مکرر و رنگ آلبالویی و بد بو از واژن
هنگامی که به دام نزدیک میشوید بوی بد ترشحات را حس میکنید
در صورت عدم تشخیص و رسیدگی به موقع در موارد حاد و خطرناک ( متریت سپتیک ) شاهد تب و کم خوراکی و کاهش شدید و یکباره تولید و همچنین از دست دادن اسکور بدنی و دی هیدراتاسیون ( از دست دادن آب بدن ) خواهیم بود که در صورت عدم رسیدگی و درمان موجب زخم شیردان زمین گیری و نهایتا مرگ حیوان میشود .
● درمان جفت ماندگی:
هدف اصلی تمام معالجات جفت ماندگی، برگرداندن قسمتهای مختلف دستگاه تولیدمثلی گاو به حالت نرمال در حداقل زمان می باشد. جفت ماندگیهای جزئی ممکن است تا موقعی که بغرنج نشود (مانند التهاب رحمی و یا فساد رحمی) لازم به توجه نباشد.
هنگامی که مشکلات شروع شد گاو مبتلا به افزایش دمای بدن، عدم مصرف خوراک و کاهش تولید شیر شده و از واژن مواد متعفن خارج می گردد. این حیوانات باید مورد بازرسی قرار گرفته و به روش سیستماتیک با آنتی بیوتیک (احتمالاً با تزریق وریدی و مایع دکستروز) و یا به روش موضعی داخل رحمی توسط دامپزشک و یا زیر نظر مستقیم دامپزشک درمان گردند.
بطور کلی دو روش برای مدیریت جفت ماندگی هنگامی که هیچ گونه امکانات متمرکز موجود نباشد وجود دارد که برطرف نمودن دستی جفت ماندگی و جداشدن طبیعی است.
روش دستی یک روش عمومی بوده ولی بدلیل آسیب احتمالی به لایه ظریف رحم (آندومتر) نباید استفاده گردد.
به دستور دامپزشک برخی از آنتی بیوتیکها و مواد ضدعفونی کننده ممکن است در داخل رحم قرار داده شوند. اگر لایه های جنینی به علت انقباضات ضعیف رحمی آزاد نشوند بعد از زایمان ممکن است با کمی کشش خارجی و بدون صدمه زدن به رحم خارج گردند.
بر اساس مطالعات امروزی که بر روی جفت ماندگی صورت گرفته است بهترین روش آن است که اجازه داده شود لایه های جنینی بطور طبیعی و با اعمال و یا بدون اعمال تجویز دارویی خارج شوند. هورمونهایی مانند پروستاگلندینها، استروژنها و اکسی توسین ممکن است برای خارج کردن مایعات و مواد زاید باقی مانده در رحم مورد استفاده قرار گیرند. پروستاگلندینها ممکن است برای درمان فساد رحم نیز مورد مصرف باشند.
اگر بیرون ریختن مواد داخل رحم با استفاده از درمان هورمونی موفقیت آمیز نبود معاینه و شستشو دستی با آب گرم پیشنهاد می گردد که به دنبال آن باید محلولهای آنتی بیوتیک مورد استفاده قرار گیرد. یک سری از تزریقات داخل رحمی معمولاً تاثیر بیشتری از درمانهای منفرد دارند که طول دوره درمان و تعداد دفعات درمان باید بصورت موردی توسط دامپزشک مشخص گردد.
گاوهایی که دارای جفت ماندگی بوده و درمان نشده باشند روزهای باز طولانی تر، فرصتهای آبستنی کمتر و سرویس بیشتری برای هر آبستنی نسبت به گاوهایی دارند که مبتلا به جفت ماندگی شده و توسط محلولهای آنتی بیوتیک درمان شده اند.
و در کل انتخاب یک آنتی بیوتیک و یا تعداد بیشتری از آنتی بیوتیکها باید به دستور دامپزشک صورت گیرد.
● پیشگیری از جفت ماندگی:
باید در نظر داشت که پیشگیری از جفت ماندگی کلید اصلی موفقیت است ولی به دلیل اینکه عوامل مستقیم و غیر مستقیم بسیاری در آن نقش دارند به نظر خیلی مشکل می باشد.
حالت ایده آل آن است که بهداشت رعایت شده و گاو قبل و بعد از زایمان از لحاظ جسمانی سالم و فعال نگهداری شوند.
جیره غذایی محدود و بالانس شده در طول ۸ ۶ هفته دوران خشکی، تحرک کافی در روز، محل زایمان تمیز، بزرگ و راحت و بکار گیری روش مناسب و بهداشتی در طول زایش شانس عفونت و باقی ماندن قسمتهای تولیدمثلی را کاهش می دهد.
تا حد امکان بهاربند گروه انتظار زایش را در مکان کم تنش و بدون سر و صدا انتخاب کنید .
باید به این نکته توجه داشت که بر خلاف تصور بسیاری از دامداران اهمیت بهاربند انتظار زایمان از بهاربند های شیری بیشتر است پس بهترین خوراک را در دسترس این گروه قراردهید
بستر بهاربند انتظار زایمان به صورت منظم تعویض شود و بستر خیس را زودتر خارج کنید چون اگر دام نتواند استراحت کند( مخصوصا در ۲۴ ساعت قبل از زایش ) به علت خستگی در اثر ایستادن زیاد و پایین آمدن سطح ایمنی بدن احتمال جفت ماندگی بسیار بالا میرود .
تزریق داروی تقویتی در ۲۰ روز قبل از زایش میتواند به کمبود احتمالی ویتامین E و سلنیوم کمک کند (۲۵ سی سی ویتامین E-Sel و ۲۵ سی سی ویتامین AD3E به صورت جداگانه تزریق زیر جلدی انجام شود)
گاوهای پیر که معمولا از شکم ۴ به بالا هستند باید تحت نظر باشند و اگر فرایند زایمان آنها به طول انجامید بعد از زایمان تزریق یک نوبت کلسیم به صورت وریدی و زیر جلدی میتواند به خروج جفت و همچنین جلوگیری از تب شیر کمک کند .
خوراندن محلول پروپیلن گلایکول ( گلوکا ) بعد از زایش به دام یک نوبت به مقدار یک لیتر نیاز های ضروری دام را زودتر تامین میکند .
برای کاهش بروز جفت ماندگی چندین روش ممانعت کننده به شرح زیر توصیه می گردد:
در مناطقی که دارای سلنیم کم و در حد آستانه است، رعایت سطح مناسب سلنیم جیره (ppm ۱/۰) باعث کاهش شیوع جفت ماندگی می گردد و در مواردی مکمل سازی سلنیم با تزریق ممکن است استفاده گردد.
گاوهایی که دارای کمبود ویتامینهای A و D هستند میزان جفت ماندگی بالایی دارند. اگر کمبود این ویتامینها ادامه داشته باشد تزریق عضلانی ویتامینهای A و D در ۸ ۴ هفته قبل از زایمان موثر می باشد.
نسبت کلسیم به فسفر در گاوهای خشک در پیشگیری از تب شیر بی نهایت مهم است که در مورد جفت ماندگی هم صادق است. ثابت نگه داشتن نسبت کلسیم به فسفر در حد ۵/۱ به ۱ تا ۵/۲ به ۱ کاملاً ضروری است. اگر این نسبت به بالای ۵/۲ به ۱ برسد میزان تب شیر و جفت ماندگی افزایش می یابد. برای نگهداشتن نسبت مناسب این دو عنصر ممکن است مکمل فسفر توسط دامپزشک و یا مسئول تغذیه تجویز گردد .
● نتیجه گیری کلی:
اثر منفی جفت ماندگی در باروریهای بعدی به دلیل تاخیر در ترمیم رحم و آندومتر کرونیک یکی از عوامل اصلی ناباروری است. برخی گاوهایی که دچار جفت ماندگی شده اند به علت فساد رحمی، التهاب دیواره های رحم، التهاب تخمدانها و التهاب مجاری تخمدانها و یا صدمات جدی وارد بر دیواره رحم ممکن است بطور دائمی نابارور گردند.
در دامهایی که مبتلا به جفت ماندگی می شوند علاوه بر از دست رفتن سود اقتصادی به علت کاهش تولید شیر و تاخیر در بهبود رحم، تاخیر در آبستنی نیز موجب ضرر مالی بسیاری می گردد.
کلمات کلیدی : گاو – گاو شیری – جفت – ماندگی – جفت ماندگی – علل جفت ماندگی – علائم و تشخیص جفت ماندگی – پیشگیری از جفت ماندگی – درمان جفت ماندگی – عوامل مهم برکاهش بروز جفت ماندگی