بهداشت دام ، جايگاه و تغذيه دام

 

 

 كليات  :

 تعريف كلي بهداشت :

اموري كه در ارتباط با سلامت فرد و جامعه  باشد بهداشت گفته مي شود .

تعريف بهداشت دام :

اموري كه در ارتباط با سلامت دام و جمعيت دامي باشد بهداشت دام گفته ميشود با توجه به اين كه تعداد زيادي از بيماريها دام  قابل انتقال از دام به انسان بوده لذا تعمين بهداشت دام كمكي به بهداشت انسان وجامعه نيز ميباشد .

از يك طرف گسترش روابط بين المللي واز طرف ديگر موضوع تجارت و از همه مهمتر سلامت و بهداشت جامعه انساني در گرو برنامه هايي است كه بتواند در زماني كوتاه منبع دامي كشور را از لوث وجود بيماريهايي كه اين جمعيت را تهديد مينمايد پاك كند اين امر هم ميسر نيست مگر آن كه بهداشت دام و جايگاه دام تعمين شده و در راه مراقبت بيماريهاي دامي و كنترل و مبازه با بيماريهاي تصميم گيريهاي دقيق ، منظم و با برنامه اي صحيح انجام داد .

اهميت بهداشت دام و جايگاه  :

۱ – تامين سلامت دام

۲- تامين مواد غذايي و پروتئين حيواني براي مصرف انسان ( افزايش توليد )

۳- كمك به تامين سلامت جامعه ،كنترل و پيشگيري بيماريهاي قابل انتقال از حيوان به انسان ( وجود بيش از ۴۰۰ نوع بيماري قابل انتقال از حيوان به انسات كه سلامت انسان و جامعه را مورد تهديد قرار ميدهد )

۴- با ايجاد محيط سالم براي دام محيط زندگي انسانها نيز كه در ارتباط با دام هستند سالم ميگردد

۵- ايجاد زمينه براي تجارت خارجي

۶- كمك به افزايش در آمد دامداريها

 

 

 

بهداشت جايگاه دام

————————————

دامداريها به سه فرم تقسيم ميشوند : فرمهاي سنتي ، فرمهاي نيمه صنعتي ، فرمهاي صنعتي

 در فرمهاي صنعتي  :

جايگاه دام  :

اصطلاحا به كليه ساختمانهايي مثل بهاربند ، شيردوشي ، بيمارستان ، زايشگاه و ساير سالنها و ساختمانهاي يك دامپروري گفته مي شود

محوطه دامداري :

به فضا و سطوحي گفته مي شود كه جايگاه دام را احاطه كرده اند و شامل خيابانها ، پياده روها ، مبادي ورود و خروج دام و كاميون و خودروها و … است اين محوطه دامداري به چاه آب ، مخزن آب دامداري و فاضلاب و سيستم هاي مربوطه نيز شامل مي شود .

همانگونه كه بهداشت ساختمانهاي دامداري مورد اهميت است بهداشت محوطه دامداري نيز از اهميت برخوردار است خصوصا در ورودي دامداري كه بايد حوضچه ضد عفوني داشته و حتما بايد هميشه از ماده ضد عفوني مناسب و موثر پر بوده و هر از چند گاهي كنترل گردد  ، خصوصا بعد از بارندگيها نياز به افزودن ضدغفوني دارد .

در دامداربايد از بشكه هاي و يا  ظروف  مخصوص  زباله استفاده گردد و در آنها  محكم  بسته شوند .

به هيچ وجه وسايل مورد استفاد شده مثل دستكش يك بار مصرف ظروف پلاستيكي سرمها ، شيشه هاي خالي واكسنها و يا ساير داروها  ، كيسه هاي نايلوني ويا باند و پنبه هاي آلوده در محوطه دامداري انداخته نشوند .

در بهداشت محوطه دامداري و جايگاه دام بايد توجه خاص به جوندگان و موشها گردد .

از ورود و خروج حيواناتي مانند گربه و سگ به داخل دامداري جلوگيري گردد و در ضمن امكان ورود حيواناتي مثل شغال و روباه ، گرگ  به دامداري نداشته باشد .

 

بهداشت زايشگاه :

۱-  كف زايشگاه بايد بتون ريزي بوده و شيب ملايمي به طرف فاضلاب داشته باشد

۲-  ديوارها از كاشي يا سنگ سفيد و قابل ضد عفوني و شعله افكني باشد

۳-  حرارت و تهويه در داخل زايشگا قابل تنظيم باشد

۴-  حرارت اطاق زايشگاه بايد در هنگام تولد گوساله حداقل ۲۰ درجه و حداكثر ۳۰ درجه سانتي گراد باشد پيش از زايمان مقداري كاه و كلش خشك با ضجامت كافي در كف زايشگاه ريخته شود

۵-  از كوران و جريان شديد هوا به داخل زايشگاه به خصوص در فصل زمستان جلوگيري شود

۶-  در داخل زايشگاه وسايل وابزار اوليه نظافت و ضدعفوني مثل ساولون و تركيبات يددار ، دستكش مامايي ، طناب مخصوص كشيدن گوساله و وسايل جراحي و…. در محل مخصوص وجود داشته باشد

۷-  بعد از زايمان كاه و كلش كه زير گاو پهن شده بود همراه با جفت و مايعات جنين و خونابه دور شوند .

۸-  بعد از زايمان بعد از تميز كردن زايشگاه كاملا كف و ديوارها ضدعفوني شده و از شعله افكن استفاده شود وسايل و تجهيزات مورد استفاده نيز ضدعفوني شده و براي زايمان آماده شوند

 

 بهداشت مركز پرورش گوساله :

 

۱-  حداقل با زايشگاه بايد ۱۰ متر فاصله ذاشته باشد

۲-  از رفت وآمد افراد غير مسئول خوداري شود

۳-  گوساله ها پس از چند ساعت كه از تولد گذشت و توسط مادر ليسيده شد و خشك گرديد و نيز پس از خوردن اولين آغوز ( ماك ) حتما به سالن پرورش گوساله منتقل شوند

۴-  رعايت موارد بهداشتي و ضدعفوني بسيار مهم است

به طور معمول گوسال ها از دو ماهگي به تدريج از شير گرفته و به بهار بند مخصوص گوساله هاي ۳ تا ۶ ماهه و بعد به بهار بند گوساله هاي ۶ تا ۱۲ ماهه منتقل مي شوند .

 

 

محل پرورش گاوهاي بالغ :

۱-  بهار بند تليسه هاي ۱۲ تا ۱۸ ماهه غير آبستن

۲-  بهار بند تليسه هاي آبستن

۳-  بهار بند گاوهاي شيرده كه بنا به ضرورت به بهاربند گاوهاي كم شير و پر شير ميتون تقسيم كرد

۴-  جايگاه بسته

۵-  جايگاه باز

 

 

شيردوشي و بهداشت آن :

الف : بهداشت فردي كاركنان شيردوشي

۱-  كنترل بهداشتي و سلامتي كارگران و داشتن گواهي لازمه از مراكز مربوطه

۲-  داشتن لباس كار و چكمه و دقت در تميزي و ضدعفوني آنها

۳-  شستن و ضد عفوني دستها قبل از شيردوشي

۴- قبل از شيردوشي بايد از حوضچه ضدعفوني عبور كرده و چكمه هايش را ضد عفوني نمايد

ب : بهداشت  لوازم . دستگاههاي شير دوشي كه شامل ا- منبع خلع   ۲- مخزن شير  ۳- پل ساتور     ۴- كلاهكها    ۵- لايه داخلي ميباشند

شستشوي كلاهك ها بعد از اتمام  دوشش هر گاو براي جلوگيري از انتقال باكتريها بسيار مهم است كلاهك و چنگگ در ابتدا با آب گرم شسته مي شود و سپس با يك محلول ضدعفوني مي شود و دو باره يك شستشوي ديگر با اب انجام ميگيرد و سپس به طور معكوس آويزان ميكنند تا براي دوشش بعدي آماده باشند  ضدعفوني مورد استاده ساولن و يا هيپوكلريت سديم ميباشد

در پايان شيردوشي بهتر است ابتدا به به مدت ۱۰ دقيقه با آبگرم تمام لوله هاي برنده شير شسته شده و و سپس با محلول ۲ تا ۳ در صدي هيپوكلريت سديم به مدت ۱۵ دقيقه شستشو و ضدعفوني شوند ميتوان ار ساولن ۱۰۰/۱ تا ۲۰۰/۱ نيز استفاده نمود

بهتر است تمام سطوح داخلد لوله ها هر هفته ۲ الي ۳ نوبت با سود كاستيك ۲ تا ۳ درصد ( محلول ولرم ) ضدعفوني شوند در عمل ضدعفوني بايد بعد از استفاده از مواد ضدعفوني تمام لوله هاي مجاري انتقال شير از ابتدا تا انتها با آب گرم شسته و آبكشي شوند

در پايان  عمليات شير دوشي بايد ديوارها و كف سالن شيردوشي با آب گرم پر فشار بخوبي شسته شده و بهتر است اين كار با آب گرم انجام گيرد و فضولات از طريق فاضلاب به بيرون هدايت شده و بعد كف سالن و ناحيه چال شيردوشي با ستريميد C با رقت ۳۰/۱ ضد عفوني شود از لحاظ احتياط بهتر است كه هفته اي دو نوبت از سود كاستيك ۵ درصديبه جاي ستريميد استفاده شود از ساولن و هيپوكلريت سديم ۵ درصدي نيز مي توان استفاده كرد .

انبار علوفه و مواد غذايي :

در انبار علوفه و مواد غذاي خصوصا به كنترل رطوبت و درجه حرارت بايد دقت بيشتر گرديده و از رشد قارچها و باكتريها پيشگيري گردد و در ضمن به وجود حيوانات مثل موش دقت شود

بهترين روش براي خلاص شدن از كود ، انبار آن در كنار زمين هاي زراعي در فاصله اي دور از گاوداري است و براي جلوگيري از رشد مگس و ساير حشرات پاشيدن پودر اهك خشك روي كود مي باشد ( مقدار ۵ كيلو گرم آهك خشك بر روي سطح ۱۰۰ مترمربع )

فرم سنتي :

در فرمهاي سني محل پرورش دام معمولا در كنار محل سكونت دامدار ميباشد ولي بايد در ساخت محل پرورش دام در روستاها نكات ذيل مورد توجه قرار گيرد :

۱-  از منازل مسكوني دور بوده تا بو و حشرات باعث ناراحتي افراد نشود

۲-  جهت محل پرورش طوري انتخاب   گردد كه حداكثر نور و آفتاب به آن بتابد

۳-  نور وتهويه بايد رعايت شود

۴-  كف بايد صاف بوده و شيب آن به طرف بيرون هدايت شود و نظافت آن ساده باشد

در فرمهاي سنتي باتوجه به اين هرگز محل زايشگاه و يا محل مخصوصي براي زايمان در نظر نميگيرند لذا دامها  در همان محل پرورش دام زايمان ميكنند و اين امر هم باعث عوارض گوناگوني و حتي تلفات در دامها و گوساله ها و بره ها  ميگردد جهت انجام زايمان معمولا ميبايست دامهاي آبستن را چند روز قبل از زايش كه با علايمي مانند بزرگ شدن پستان و تورم آلت تناسلي ظاهر ميگردند استراحت داد . در هنگام زايمان طويله و آغل تميز شده و كف آن از يك لايه نرم از كاه و يا خاك اره تميز پوشانده شود و هرگز نبايد با دستهاي كثيف و بدون ضد عفوني در زايمان مداخله نمود .

قرنطينه دام :

—————————-

در بين بيماريهاي عفوني ميكروبي و ويروسي در دامها بعضيها هستند كه نه تنها باعث تلفات بسيار سنگين و صدمات مالي فراواني مي شوند بلكه سرعت انتشار و همه گيري شديدي در زمان كوتاه به وجود مي آورند و همچنين بعضي از بيماريها اين بيماريهاي دامي خطر جدي براي انسان وجامعه بوجود مي آورند

اسامي تعدادي از بيماريها قرنطينه اي دام :

۱- طاعون گاوي

۲- تب برفكي

۳-اسهال ويروسي گاوها

MD  – ۴- تورم عفوني بيني و ناي واگير گاوان  IBR

۵- جنون گاوي

۶- سل گاوي

۷-تب سه روزه

۸-بروسلوز

۹-سالمونلوز

۱۰-پلورو پنوموني گاوان

۱۱-شاربن

۱۲ – آبله گوسفندي

۱۳ – آبله بزي

۱۴ – هاري

۱۵ – جرب

۱۶ – شاربن علامتي

۱۷ – تب بزله اي بدخيم گاوان       MC

نمونه برداري و ارسال نمونه مرضي ازدامهاي بيمار :

————————————————————————–

برداشت نمونه صحيح در زمان مناسب شناخت بهتري را از فرايند بيماريها را تسهيل مي نمايد و ميبايست با روشهاي مناسب نمونه هايي كه ميتواند عوامل پاتژن را از آنها جدانمود جمع آوري كرد تا بتوان در ارتقاي كيفيت اطلاعات و ارائه روشهاي مناسب كنترل و ريشه كني اقدام نمود

نكات لازم در جمع آوري نمونه :

۱- انتخاب دام :

بايد دقت شود كه دام انتخابي ، نمونه مناسبي از مبتلايان گله آلوده باشد و در صورت امكان از چند راس دام نمونه برداري گردد انتخاب دام حائز اهميت بسيار ميباشد به طور مثال نمونه برداري از دام درمان شده ميتواند تاثير بر بتيجه بگذارد

۲- زمان نمونه برداري  :

بايد سعي شود نمونه در زماني برداشت شود كه مناسب با روند بيماري باشد بطور مثال اخذ نمونه خون بايد در اوج تب هنگامي كه ويرمي مجود دارد انجام يابد در غير اين صورت نتيجه حاصل نخواهد شد .

۳-روش نمونه برداري :

نمونه بايد به روش مناسب و بهداشتي جمع آوري گردد تا از آلودگيهاي ثانويه جلوگيري گردد

۴- شماره گذاري نمونه :

نمونه بايد شماره گذاري شده و اطلاعات مورد نياز روي آن ثبت شود

۵- نمونه بيماري هدف :

نمونه بايد براي بيماري هدف اخذ شده باشد كه ضروري است نام بيماري توسط متخصص ذكر شود به طور مثال درخواست آزمايش براي بيماري ويروسي موضوعي را حل نم كند زيرا بيماريهاي ويروسي بسيار متنوعند وامكان آزمايش همه آنها فراهم نيست

۶- هماهنگي نمونه ها :

نمونه ها بايد با بيماري مورد نظر هماهنگي داشته باشند به طور مثال براي تاييد وجود بيماري طاعون نشخواركنندگان كوچك ارسال غده لنفاوي ضروري است سرم خون براي آزمايش و تحليل بيماري امكان ندارد  و يا  براي بيماري تب برفكي ارسال نمونه اپيتليوم ضروري است .

۷-  زمان ، شرايط و نحوه ارسال نمونه :

نمونه هايي كه جمع آوري مي گردند بايد به تناسب بيماري در شرايط مطلوب نگهداري شوند كه براي اكثريت بيماريها در مجاورت برودت ميباشد البته برا نمونه هاي پاتولوژي كه محلول نگهدارنده فرمالين است نگهداري در مجاورت سرما ضرورتي ندارد .

به طور كلي نمونه ها پس از جمع آوري مي بايد در كوتاهترين مدت به آزمايشگاه ارسال گردند به خصوص براي مواردي كه نبازمند جداسازي ويروس و ميكروب هستند . زمان مناسب براي ارسال اين گونه نمونه ها  ۱۲ ساعت پس از جمع آوري در نظر گرفته شده است .

در ارسال ، نمونه ها  بايد به صورتي بسته بندي گردند كه ضمن آنكه خطر انتشار بيماري را به حداقل ميرساند در تمام طول مسير سرماي مطلوب حفظ گردد .در بسته بندي نمونه ها بايد دقت شود و از ظروفي استفاده گردد كه امكان خروج مايع از آن وجود نداشته باشد .

در رابطه با تهيه و ارسال نمونه هاي مرضي دام رعايت موارد زير الزاميست :

۱- جهت ارسال هر گونه نمونه مرضي دام مربوط به بيماريهاي گروه يك علاوه بر فرم ارسال نمونه ( در سه نسخه ) ميبايست حتما يك نسخه از فرم گزارش بيمار ضميمه گردد

۲- در تهيه و ارسال نمونه هاي مرضي دام از دستورالعملهاي مربوطه پيروي گردد .

۳- در بررسي يك واگيري ، در صورت ظن به دو يا چند بيماري براي هر يك از نمونه ها يك فرم جداگانه تكميل و ارسال ميگردد .

 

سيستم مراقبت و گزارش دهي :

————————————————

بطوركلي مبارزه عليه يك بيماري در هر جمعيتي نيازمند شناخت فراواني و توزيع جغرافيايي و زماني آن است بديهي است كه مبارزه بدون شناخت اين دو موضوع اساسي ، اصول تصميم گيري و اتخاذ روشهاي كنترل را مخدوش مينمايد .

مراقبت اپيدميولوزي روشي است كه ميتواند جوابگوي شناخت سريع و دايمي بيماريها و مشخص نمودن تغييرات آنها در طول زمان ، مكان و جمعيت باشد بعبارت ديگر روشي است استوار برثبت دائمي

داده ها بمنظور تعيين وضعيت بهداشتي جمعيت دامي ، بطوريكه عوامل مترتب بر جمعيت مشخص مي گردند و بكارگيري معيارهاي مبارزه عليه آنها را تسهيل مي بخشد .

تعريف مراقبت :

مراقبت عبارت است از جمع آوري مستمر و منظم داده ها ، پردازش و تحليل آنها به منظور ايجاد اطلاعات در راستاي بهبود تصميم گيري در برنامه هاي پيشگيري و كنترل بيماري است .

تعريف واحد اپيدميولوژيك :

عبارت است از مجموعه اي از دامها كه در يك موقعيت جغرافيايي تعريف شده قرار داشته ، بطوريكه بين آنها تماس مستقيم از قدرت بيشتري برخوردار باشد

بر اين اساس واحد اپيدميولوزيك به روستا ، دامداري صنعتي و دامداري نيمه صنعتي گفته مي شود در مورد گله هاي عشايري ، گله بعنوان واحد اپيدميولوژيك در نظر گرفته مي شود

كانون بيماري :

وقوع يك بيماري در يك واحد اپيدميولوژيك يك كانون محسوب مي گردد .

به منظور برقراري مراقبت بيماريهاي دامي با در نظر گرفتن معيارهاي زير به دو گروه بيماريهاي گروه يك  و بيماريهاي گروه دو تقسيم بندي مي شوند :

۱-  سرعت در انتشار و سرايت بيماري

۲-  خسارلژات اقتصادي

۳-  تاثير در بهداشت عمومي

۴-  وجود سياست مبارزه ملي ، منطقه اي و جهاني

۵-  اهميت در تجارت

براساس ارزيابيهاي به عمل آمده و با توجه به معيارهاي فوق در ايران بيماريهاي ذيل در كروه يك قرار گرفته اند :

۱-  طاعون گاوي

۲-  تب برفكي

۳-  آبله گوسفند و بز

۴-  بروسلوز

۵-  سل

۶-  طاعون نشخواركنندگان كوچك

۷-  شاربن

۸-  هاري

۹-  اسكروورم دنياي قديم

۱۰-بيماريهاي قابل اشتباه با طاعون گاوي

۱۱- جنون گاوي

تعدادي از بيماريهاي گروه دو :

زبان آبي ، مشمشه ، لپتوسپيروز ، يون ، پاستورلوز ، آگالاكسي ، شاربن علامتي ، بوتوليسم ، هپاتيت نكروزان ( قانقاراياي كبدي ) ، اكتينومايكوز ، اكتينوباسيلوز ، سالمونلوز ، آنتروتوكسمي ، فوترات ، اكينوكوكوزيس/ هيداتيدوزيس ، مياز ، آناپلاسموز ، تيلريوز ، بابزيوز ، آلودگي به كنه ، فاسيولوز ، كوكسيديوز ديكروسوليوز  و …..

مسئول بررسي بيماريها در شهرستانها موظف است كليه اطلاعات واصله از بروز موارد بيماريهاي گروه يك را چه از منابع اطلاعاتي داخل سازماني (‌دكتران دامپزشك بخش دولتي ، كادر صحرايي دامپزشكي ، و ساير كادر فني دامپزشكي دولتي اعم از كادر آزمايشگاه ، قرنطينه ، كشتارگاهها و … )‌و چه چه خارج از سازماني دامپزشكان بخش غير دولتي ، دامداران ، تعاونيها و اتحاديه هاي دامداري ، وزارت بهداشت ، سازمان محيط زيست ، استانداريها ، فرمانداريها ، بخشداريها ، شوراهاي اسلامي شهر وروستا و …… ) را مورد بررسي قرار داده و پس از حصول اطمينان در ظرف مدت ۲۴ ساعت به اداره كل دامپزشكي استان گزارش نمايد . كارشناش بررسي بيماريها براي گزارش بيماري فرم مربوطه را تكميل و به استان ارسال مي نمايد .

كشتار و امحاء دامها :

در پيشگيري و كنترل بيماريها در مواقع ويا در بعضي از بيماريها يكي از راهها  كشتار و امحاء دامها ميباشد كشتار و امحاء به دو شكل انجام ميگيرد

الف – كشتار انتخابي :

اعدام اقليت دامهاي مبتلا به بيماري به منظور حفظ اكثريت دامهاي سالم يكي از راههاي مبارزه با بيماريها است كه ساليان درازي است در دامپزشكي اعمال ميگردد (  به عنوان مثال در مبارزه با بيمار سل گاوي)

ب  – كشتار دسته جمعي :

هر گاه انجام اقدامات ديگري در جمعيت دامي آلوده به بيماري وجود نداشته باشد و يا وقتي كه عفونت خيلي سریعتر از آنكه ميتوان با آن مقابله كرد منتشر شود و هيچ روش ديگر كاري از پيش نميبرد بهترين روش اعدام و انهدام كلي يك جمعيت محدود براي حفظ گروه بيشتري از همان جمعيت ميباشد ( به عنوان مثال در واگيري طاعون گاوي ).

آشنايي با بيماريهاي دامي

بيماريهاي باكتريايي دام

 شاربن :

بيماري عفوني فوق حاديست كه براي حيوانات علفخوار مخصوصا نشخوار كنندگان يكي از بيماريهاي شديدا مهلك ميباشد بقاء  طولاني عامل بيماري در خاك و محيط زيست و همچنين سرايت آن به انسان بر اهميت آن از نظر بهداشت عمومي مي افزايد.

كليه دامپزشكان بخش دولتي و غير دولتي  و افراد مطلع و مرتبط  ملزم ميباشند موارد مشكوك به اين بيماري را به شبكه هاي دامپزشكي گزارش نموده و شبكه هاي دامپزشكي نيز ملزم ميباشند كه بدون اتلاف وقت موضوع را پيگري و گزارش نمايد .

سياست سازمان دامپزشكي كشور در واكسينلسيون : پوشش حداقل مايه كوبي ۸۵ % جمعيت گوسفند و بز و ۵۰% جمعيت گاو و گوساله  و ۱۵%جمعيت تك سمي ها در استانها ي كشوربوده است و پوشش مايه كوبي در جمعيت گوسفند وبز در مناطق پر خطر دو بار در سال ( هر شش ماه يكبار ) توصيه ميگردد

اقدامات بهداشتي :

معدوم نمودن لاشه تلف شده و عدم كالبدگشايي لاشه

امحاء لاشه از طريق دفن عميق و بهداشتي و يا سوزانيدن

سوزانيدن ، گندزدايي و ضدعفوني كليه لوازم ، مواد آلوده و در تماس با عامل بيماري

اجراي برنامه آموزشي ، ترويجي براي دامداران و همكاران بخش غير دولتي

شاربن علامتي :

بيماري عفوني حاديست كه بوسيله كلوستريديوم شووايي  ايجاد ميگردد و به دليل مقاومت عامل بيماري ، قادر به ادامه حيات تا چند سال بوده و در چنين مناطقي براي دامداريها مخاطره آميز ميباشد.

بطور كلي بررسي و مراقبت بيماري و ارزيابي ميزان بروز و شيوع بيماري در مقاطع زماني خاص و اقدامات بهداشتي – قرنطينه اي ميتواند منجر به اتخاذ برنامه مناسب كنترل وپيشگيري بيماري و از طريق كاربرد واكسن گردد و پوشش مايه كوبي دامهاي حساس در كانونهاي بيماري و مناطقي كه بيماري براي اولين بار رخ ميدهد در مقاطع مشخص و تا شعاع مناسب خط مشي مبارزه با اين بيمار است

آنترو توكسمي :

عامل اين بيماري كلستريديوم ولشائي بوده كه در بعضي مناطق بسيار شايع بوده و اشاعه آن بيشتر در فصول بهار و پائيز ( موقع تغيير رژيو غذايي ) ميباشد يعني وقتي غذاي خشك به غذاي تر ويا برعكس انجام ميشود و يا دام غذاي بيشتري نسبت به ظرفيت در اختيار داشته باشد .

مايه كوبي جمعيت نشخواركنندگان كوچك بر عليه بيماري ( دو نوبت واكسيناسيون  به فاصله دو هفته ) با اولويت كانونهاي بيماري

هپايت نكروزان ( قانقراياي كبدي ) :

بيماري يك نوع توكسمي حاد گوسفند و گاو است كه در اثر زهرابه كلوستريديوم نوايي در بافت كبد بوجود ميايد در شرايط طبيعي معمولا با فاسيولياز همراه است البته عوامل ديگري كه موجب جراحات موضعي كبد ميشوند نيز اين تاثير را باعث ميگردند .

بهترين زمان براي مايه كوبي  در ماههاي  مرداد و شهريور توصيه ميگردد

آگالاكسي :

مايكوپلاسما آگالاكتيه عامل اصلي ايجاد اين بيماري واگيردار گوسفند و بز است اين بيماري گرچه تلفات زيادي ندارد ولي ميزان ابتلا بين ۳۰ تا ۶۰ در صد در گله است كاهش يا قطع كامل شيرو بچه اندازي در حيوانات آبستن از جمله خسارات اقتصادي آميباشد

از ديدگاه اپيدميولوژي عامل بيمار ميتواند حداقل يك سال و حداكثر هشت سال قادر است از راه شير دفع شود وجود ناقلين بدون علايم كلينكي در گله كه معمولا حامل عفونت در دستگاه تناسلي هستند خطر بزرگي محسوب ميشوند

عال بيماري در نسج پستان متمركز شده و باعث خرابي مجاري ترشحي شير ميشود

به منظور كنترل و پيشگيري واكسيناسيون با واكسن كشته آگالاكسي توصيه ميگردد و باي تحقق اين هدف :

الف – پوشش مايه كوبي دامهاي موجود در كانونهاي بيماري و همچنين مناطقي كه بيماري براي اولين بار رخ ميدهد در مقطع زماني مشخص

ب – انجام عمليات واكسيناسيون دو ماه قبل از زايش به منظور ايجاد ايمني در بره هاي كمتر از ۳ ماه

ج – دو بار مايه كوبي و انجام مايه كوبي راپل ۱۵ روز بعد ضروري است .

 

بيماريهاي ويروسي دام :

 

بيماري تب برفكي :

يكي از بيماريها ويروسي بسيار عفوني و واگير ميباشد كه به لحاظ شدت خسارات اقتصادي در صدر برنامه هاي كنترل و ريشه كني بيماريهاي دامي بعضي از كشورهاي جهان قرار گرفته است . تقريبا تمامي دامهاي زوج سم از جمله نشخواركنندگان اهلي نظير گاو ، گاوميش ، گوسفند و بز مورد هدف عامل بيمار قرار ميگيرند  شدت  واگيري  در دامهاي  حساس  بسيار بالا  ( ۱۰۰ % ) ولي ميزان مرگ و مير پايين بوده و عمدتا دامهاي جوان را در بر ميگيرد .

در جهت كنترل موثر و هدفمند بيماري تب برفكي در جمعيت دامي كشور برنامه مايه كوبي به طور همزمان و سراسري از بهمن ماه سال ۸۱ با فواصل هر ۴ ماه در سراسر كشور به اجرا گذاشته شده و در هر فاز در مدت زماني كوتاه جمعيت گاو و گوساله ها را در مناطق و نواحي پرتراكم و پر خطر تحت پوشش مايه كوبي برده كه نتايج موفقيت آميزي در بسياري از استانها بهمراه داشته است

 

 

طاعون گاوي :

طاعون گاوي يك بيماري حاد و فوق العاده مسري نشخواركنندگان و خوك است كه به وسيله تب و جراحاتي شبيه سائيده شدن مخاطي كه بيشتر به مخاطات دستگاه گوارش محدود است مشخص ميگردد

از نظر تاريخي بيماري طاعون گاوي جزء كشنده ترين  بيماريهاي گاوي است در صورتيكه بيماري بصورت واگير بين دامهاي فوق العاده حساس بروز كند ميزان واگيري و تلفات آن فوق العاده زياد است . در شرايط طبيعي بيماري بيشتر در گاو و گاوميش بروز ميكند ولي در بعضي واگيريها گوسفند و بز نيز مبتلا ميشوند خوكها در برابر اين بيماري حساس ميباشند ولي فقط تب خفيف زودگذر نشانيهاي باليني را در آنها تشكيل ميدهد

در راستاي سياستهاي جهاني ريشه كني طاعون گاوي و در اجراي برنامه OIE  امروزه در كليه استانهاي كشور عمليات مايه كوبي برعليه بيماري طاعون گاوي در جمعيت گاو و گوساله قطع گرديده و سيستم مراقبت فعال و غير فعال برقرار شده است

 

طاعون نشخواركنندگان كوچك( PPR) :

طاعون نشخواركنندگن كوچك يك بيماري ويروسي حاد يا تحت حاد سريع الانتشاري است كه در بز و گوسفند با علايم تب ، اسئوماتيت نكروتيك ، گاستروانتريت و پنوموني مشخص ميشود و نعنوان شبه طاعون نشخواركنندگان كوچك نيز ناميده ميشود گوسفند كمتر از بز به اين بيماري حساس است گاو به فرم تحت كلينيكي بيماري مبتلا ميشود

ويروس عامل بيماري يك موربيلي ويروس از خانواده پاراميكزوويريده است اين ويروس قرابت نزديكي با ويروس طاعون گاوي ، سرخك انسان ، ديستمپر سگ و بعضي از نشخواركنندگان وحشي و موربيلي ويروسهاي پستانداران دريايي دارد .

ترشحات خروجي از چشم  ، بيني ، دهان و مدفوع شل دامها ي مبتلا حاوي مقادير فراواني از ويروس ميباشد با عطسه و سرفه كردن دامها ذرات آلوده به ويروس هواي محيط را آلوده نموده كه با تنفس هواي آلوده وارد ريه ساير دامها شده و آنهارا آلوده مينمايد .

در راستاي اجراي  خط مشي  برنامه ريشه كني طاعون گاوي و اجتناب از بروز تداخل در مراحل سرويلانس پاراكلينيكي طاعون گاوي جهت كنترل PPR  در سطح جمعيت دامي حساس الزاما از واكسن همولوگ بيماري در كانونهاي آلوده و نواحي اطراف استفاده ميشود

بلوتانگ :

بلوتانگ يك بيماري ويروسي وابسته به جمعيت حشرات ناقل بوده و شرايط جغرافيايي و آب و هوا يي از جمله ميزان رطوبت و درجه حرارت مناسب به منظور تكثير ناقلين و نهايتا انتشار بيماري از اهميت بالايي برخوردار است

در پيشگيري و كنترل بيماري كنترل ناقلين بيماري { از جمله پشه ها ) در زمان طولاني و وسعت زياد عملي نميباشد تزريق آيورمكتين تا ۲۸ روز با كليه پشه هايي كه در شب  از گاو خونخواري ميكنند مقابله ميكند  اقدامات قرنطينه اي و انتقال گوسفندان به مناطق مرتفع در پريود هاي انتقال بيماري موثر ميباشد .

هاري :

هاري يك بيماري فق العاده كشنده ويروسي است كه موجب عفونت مرك دستگاه عصبي ميگردد تمام حيوانات خون گرم ممكن است به آن دچار شوند منشا آلودگي همواره يك حيوان هار و راه انتقال تقريبا هميشه گزيدهشدن بوسياه دام مبتلا ميباشد ولي آلوده شدن زخمهاي پوستي بوسيله بزاق تازه نيز ممكن است

در حال حاضر مبارزه با هاري در سطح كشور با اجراي برنامه واكسيناسيون در سگهاي صاحب دار و با رعايت موازين بهداشتي انجام ميگيرد .

كليه دامهاي مشكوك به هاري و يا هارگزيدگي كه بيش از ۴۸ ساعت از گزش گذشته باشد مي بايست معدوم شده و بمنظور پيش بيني غرامت متعلقه ،صورتجلسه مربوطه تكميل و همراه با پاسخ مركز مركز تشخيص هاري به اداره كل ارسال ميگردد .

بيماريهاي انگلي :

انگل چيست :

انگل به موجود زنده اي اطلاق ميشود كه در تمام ويا قسمتي از زندگي خود در داخل و يا خارج بدن موجود ديگر بسر برده ، از امكانات آن به نفع خود بهره برداري كند و كم بيش ايجاد بيماري نمايد موجود مورد استفاده انگل را ميزبان (HOST )مينامند

دسته بندي انگلها :

الف : كرمهاي انگلي

۱- نماتودها

۲- ترماتودها

۳- سستودها

كيست هيداتيد ( هيداتيدوز ) :

يك بيماري انگلي قابل انتقال بين انسان و دام بوده و عبارت است از رشد مرحله نوزادي كرم اكينوكوكوس گرانولوزوس در كبد ، قلب و ساير اندامهاي بدن گاو ، گاوميش ، گوسفند ، بز و شتر ، در كشور ما بلحاظ اپيدميولوژيكي دامهاي اهلي بويژه گوسفند و بز بعنوان ميزبان واسط نقش اساسي در حفظ و تداوم آلودگي دارند

ميزبان اصلس كرم بالغ سگ و گوشتخواران وحشي بوده كه از ميان ميزبانان اصلي سگ مهمترين نقش را در انتقال و تدتوم آلودگي را دارد

ب – بند پايان انگلي(انگلهاي خارجي دام ):

كنه ها در دامها نقش دو جانبه داشته در حالي كه از دامها خون مكيده و باعث لاغري و نحيفر دام ميگردند موجب انتقال بعضي از بيماريها از جمله بيماريها انگل هاي خوني و … ميگردند

جرب ها عامل مولد گال از بند پايان بوده كه با ايجاد زخمها و يا كانالهاي زير جلدي و دخالت ميكروبها باعث ايجاد زخمهاي عميق در بدن حيوان را مجب ميگردند نقش اين بند پايان تحرك جلدي و اختلالات متابوليكي و بالاخره به علت خارش عدم استراحت و لاغري و نحيفي دام عضلات ميشود خارش پوست در تابش خورشيد و حرارت به تشخيص اين بيماري كمك ميكند .

ج – تك ياخته هاي انگلي

۱- تيلريوز  :

در گاو تيلريا آنولاتا در كشور شايع  بوده  و ميزبان آن گاو و گاوميش است و ناقل آن كنه هيالوما گزارش شده است .

در گوسفند دو گونه تيلريا ( تيلريا  هرسي و تيلريا اوويس ) موجب تيلريوز گوسفندي ميشوند پاتو ژنيستي تيلريا هرسي بالا بوده و ميزان تلفات تا ۳۰% ميرسد در جنوب شرقي كشور انتشار دارد و كنه هاي گروه هيالوما و اكسكاراتم ناقل بيماري هستند .

تيلريا اوويس بعنوان تك ياخته غير پاتوژن معرفي شده است .

در پيشگيري استفاده از واكسن تيلريوز خصوصا در دامهاي حساس ومناطق آلوده اهميت داشته و سمپاسي براي از بين بردن ناقلين بيماري  بايد در شروع  فعاليت بند پايان انجام گيرد

۲ – بابزيوز :

در اين بيماري انگل خوني تك ياخته انگلي از جنس بابزيا دخالت داشته و بوسيله كنه ها منتقل ميشوند كه دو گونه آن بابزيا اوويس و بابزيا موتازي بيماري زا ميباشند

بيماري با بعد از دوره كمون بمدت ۴ الي ۱۰ روزه با تب ، بي اشتهايي ، سستي ، كم خوني ، تنفس سريع خود را نشان داده و هموگلوبينوري وجود داشته و در حالات حاد ممكن است مرگ در عرض چند روز اتفاق افتد و ميزان مرگ و مير در گوسفندان آلوده تا ۵۰ در صد ميرسد .

در پيش گيري از بيماري مبارزه بر عليه ناقل بيماري كنه ها اهميت بسياري داشته و سمپاشي بدن دام و جايگاه دام  بايد در فصل شروع فعاليت كنه انجام گيرد

 

بيماري تب كريمه – كنگو :

تب خونريزي دهنده ويروسي كريمه – كنگو ( CCHF  ) يك بيماري ويروسي خونرزي دهنده تب دار حاد و بسيار كشنده در انسان بوده و دامنه وسيعي از حيوانات اهلي و محشي را آلوده ميسازد كه بوسيله كنه و يا از دام آلوده  تماس انسان با خون و بافتهاي آلوده دامها در مرحله ويرمي  منتقل ميشود و در آسيا ، اروپا و آفريقا وجود دارد

بيماري در حيوانات علايم باليني ندارد

در كليه استانها در كانونهاي شناخته شده بيماري و مناطقي كه خطر بروز آن وجود دارد عمليات سمپاشي دام و اماكن دامي در قالب طرح ملي مبارزه با بيماريها برعليه ناقل بيماري ( كنه )  انجام ميگيرد .

 

دکتر غلامرضا فلسفی کارشناس اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان

 

کلمات کلیدی : گاو – بهداشت گاو – بهداشت جایگاه – بهداشت زایشگاه – بهداشت مرکز پرورش گوساله – بهداشت محل پرورش گاو بالغ – بهداشت شیردوشی – بیماری دام – قرنطینه ی گاو – نام تعدادی از بیماریهای قرنطینه ای ؟ – نکته های ضروری در مورد بیماری دام – نحوه ی مراقبت از دام بیمار – کانون بیماری – بیماریهای باکتریایی دام – بیماریهای ویروسی دام – اقدامات بهداشی برای دام