اصول کلی بهداشت در دامداریها
تعریف بهداشت دام:
اموری که در ارتباط با سلامت دام و جمعیت دامی باشد بهداشت دام گفته میشود با توجه به این که تعداد زیادی از بیماریها دام قابل انتقال از دام به انسان بوده (بیماریهای مشترک) لذا تأمین بهداشت دام کمکی به بهداشت انسان وجامعه نیز میباشد.
از یک طرف گسترش روابط بینالمللی واز طرف دیگر موضوع تجارت و از همه مهمتر سلامت و بهداشت جامعه انسانی در گرو برنامههایی است که بتواند در زمانی کوتاه منبع دامی کشور را از لوث وجود بیماریهایی که این جمعیت را تهدید مینماید پاک کند این امر هم میسر نیست مگر آن که بهداشت دام و جایگاه دام تأمین شده و در راه مراقبت بیماریهای دامی و کنترل و مبازه با بیماریهای تصمیمگیریهای دقیق، منظم و با برنامهای صحیح انجام داد.
اهمیت بهداشت دام و جایگاه:
۱ – تامین سلامت دام
۲- تامین مواد غذایی و پروتئین حیوانی برای مصرف انسان (افزایش تولید)
۳- کمک به تامین سلامت جامعه، کنترل و پیشگیری بیماریهای قابل انتقال از حیوان به انسان (وجود بیش از ۴۰۰ نوع بیماری قابل انتقال از حیوان به انسات که سلامت انسان و جامعه را مورد تهدید قرار میدهد)
۴- با ایجاد محیط سالم برای دام محیط زندگی انسانها نیز که در ارتباط با دام هستند سالم میگردد.
۵- ایجاد زمینه برای تجارت خارجی
۶- کمک به افزایش درآمد دامداریها
بهداشت جایگاه دام
دامداریها به سه فرم تقسیم میشوند:
فرمهای سنتی، فرمهای نیمه صنعتی، فرمهای صنعتی
در دامداری سنتی محل پرورش دام معمولاً در کنار محل سکونت دامدار میباشد ولی باید در ساخت محل پرورش دام در روستاها نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد:
۱- از منازل مسکونی دور بوده تا بو و حشرات باعث ناراحتی افراد نشود.
۲- جهت محل پرورش طوری انتخاب گردد که حداکثر نور و آفتاب به آن بتابد.
۳- نور وتهویه باید رعایت شود.
۴- کف باید صاف بوده و شیب آن به طرف بیرون هدایت شود و نظافت آن ساده باشد.
بیشتر بدانیم:
چگونه گاوها را راضی و خوشحال نگه داریم؟
رفع مشکلات بهداشتی پرورش دام با مصرف خوراک صنعتی
تشخیص آبستنی گاو با لمس از طریق رکتوم
در فرمهای سنتی باتوجه به این هرگز محل زایشگاه و یا محل مخصوصی برای زایمان در نظر نمیگیرند لذا دامها در همان محل پرورش دام زایمان میکنند و این امر هم باعث عوارض گوناگونی و حتی تلفات در دامها و گوسالهها و برهها میگردد.
جهت انجام زایمان معمولاً میبایست دامهای آبستن را چند روز قبل از زایش که با علایمی مانند بزرگ شدن پستان و تورم آلت تناسلی ظاهر میگردند استراحت داد. در هنگام زایمان طویله و آغل تمیز شده و کف آن از یک لایه نرم از کاه و یا خاک اره تمیز پوشانده شود و هرگز نباید با دستهای کثیف و بدون ضدعفونی در زایمان مداخله نمود.
بهداشت تغذیه دام
غذا به موادی گفته میشود که پس از خوردن قابل هضم و جذب باشند و مورد استفاده حیوان قرار گیرند ولی بهطور عموم غذا به مواد خوراکی گفته میشود. مثلاً با اینکه تمام اجزای سازنده علف تازه و علف خشک قابل هضم نیست باز هم غذا نامیده میشود.
اصولاً یک نوع غذا به تنهایی نمیتواند تمام احتیاجات حیوان را مرتفع بسازد بنابراین غذای روزانه حیوان مجموعهای است از غذاهای مختلف این مجموعه را جیره غذایی مینامیم که برحسب احتیاج حیوان و ترکیب غذا با توجه به جنبه اقتصادی آن تنظیم میگردد.
برخی از غذاها برای یک دسته از حیوانات غذای کاملی است در صورتی که تکافوی احتیاجات دسته دیگر را نمینماید مثلا شیر که برای حیوانات شیرخوار تا مدتی غذای کاملی است از سن معینی به بعد باید با مواد دیگر توام شود تا احتیاجات حیوان را تامین نماید.
احتیاجات غذایی دامها از دو منبع گیاهی و حیوانی تامین میگردد ولی بطور کلی گیاهان بخش عمدهای از غذای روزانه آنها را تشکیل میدهند.
انواع مخاطرات بهداشتی غذای دام
مخاطراتی که در غذا سلامت حیوان را تهدید میکند عبارتند از عوامل زیست شناختی، شیمیایی و فیزیکی
عوامل زیست شناختی یا میکرو ارگانیسمی، خود شامل باکتریها، ویروسها، انگلها (تک یاختهها و کرمها) و قارچها هستند.
باکتریها منشا عفونتها و یا مسمومیتهای غذایی میباشند عفونتها و مسمومیتها در اثر بلعیدن تعداد کافی از باکتریهای پاتوژن و واکنش بدن نسبت به حضور یا رشد و تکثیر و یا ترشح سم در بدن به وجود میآیند.
ویروسها ذرات بسیار کوچکی بوده که انگل اجباری داخل سلولی میباشند و در خارج میزبان قادر به تکثیر نمیباشند به همین دلیل ویروسها در غذا قادر به رشد و تکثیر نبوده اما ممکن است به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به غذا منتقل شوند.
انواع گوناگونی از انگلها (شامل تک یاختهها، نماتودها، سستودها و ترماتودها) میتوانند ازطریق غذا و یا آبی که به مدفوع دامهای بیمار آلوده شدهاند به دامهای سالم منتقل و ایجاد بیماری نمایند.
عوامل شیمیایی ممکن است در مواد غذایی وجود داشته و یا در مراحل برداشت، نگهداری، حمل ونقل و تهیه جیره غذایی به مواد غذایی وارد شوند این عوامل هرچند که از عوامل زیست شناختی در ایجاد بیمار نقش کمتری دارند ولی در مواقعی ایجاد بیماری و حتی مرگ مینمایند سموم شیمیایی طبیعی منشاء گیاهی، حیوانی و یا زیست شناختی دارند بطور مثال مایکوتوکسینها در شرایط خاص توسط انواعی از قارچها ترشح شده که نیاید در مواد غذایی وجود داشته باشد.
عوامل فیزیکی عبارتند از وجود هرگونه جسم خارجی که در غذا یافت شده که نباید وجود داشته باشند و در مواقعی اجسام خارجی آسیبهای جسمی را به حیوان وارد نموده و حتی در مواقعی موجب مرگ میگردند.
اصول پیشگری بیماریهای دام
پیشگیری به معنای ساده جلوگیری از بوجود آمدن بیماری قبل وقوع آن است. در مفهوم متداول پیشگری شامل اقداماتی است که از آنها برای بوجود نیامدن بیماری و یا قطع ویا آهسته کردن سیر بیماری استفاده میشود.
نکته مهم در کنترل و پیشگیری بیماری درک نحوه پراکندگی بیماری است که باید بدانیم:
۱- دامداریها متراکم و نیمهمتراکم در چه منطقی واقع شده است.
۲- میزان شیوع و نوع بیماری حاضر در مناطق
۳- راههای انتقال
پیشگیری و کنترل بیماری در دام مشتمل بر فعالیتهای ذیل میباشد:
۱- اقدامات اختصاصی حفاظتی (مصونسازی = واکسیناسیون)
۲- کنترل تردد دام و نقل و انتقال (قرنطینه)
۳- ارتقای بهداشت محیط، دامداری، عمومی
۴- مراقبت بیماریهای دامی
۵- ضدعفونی
۶- کشتار و امحا
مسلماً واکسیناسیون ارزانترین و موثرترین راه کنترل و پیشگیری بیماریها میباشد بهکارگیری واکسیناسیون استراتژیک: اولاً سطح شیوع بیماری در بعضی از منطق کشور کاهش پیدا کرده که این خود موجب جلوگیری از بروز هرگونه ضرر و زیان اقتصادی به دامداران و سرمایه ملی میباشد ثانیاً ریشهکنی بیماری را تسریع مینماید.
ایجاد ایمنی دسته جمعی دامها از مفیدترین عملیات هدایت شده در جهت مقابله با بیماریها است.
بیشتر بدانیم:
انواع واکسن و برنامه واکسیناسیون دام
موارد مهم در واکسیناسیون دام
۱- نگهداری واکسن در شرایط مناسب از تولید تا تزریق به بدن دام
۲- حفظ برودت مناسب (حفظ زنجیره سرد)
۳- رعایت شرایط سترونی به هنگام تلقیح واکسن
۴- رعایت دزاژ توصیه شده در واکیسناسیون
۵- واکسیناسیون به موقع و در فصل مناسب
قرنطینه دام
در بین بیماریهای عفونی میکروبی و ویروسی در دامها بعضیها هستند که نه تنها باعث تلفات بسیار سنگین و صدمات مالی فراوانی میشوند بلکه سرعت انتشار و همهگیری شدیدی در زمان کوتاه به وجود میآورند و همچنین بعضی از بیماریهای دامی خطر جدی برای انسان و جامعه بوجود میآورند.
کلمات کلیدی : گاو – گاو شیری – دام – بیماری عفونی – بهداشت گاو – بیماریهای مشترک – بهداشت جایگاه – دامداری سنتی – دامداری صنعتی – ضدعفونی دامداری – سم پاشی دامداری – پیشگیری
