استرس گرمایی و مدیریت کنترل آن در گاو شـیری
در یک گاو دمای ایده آل که هیچگونه اثر منفی بر تولیدات دام نداشته باشد، بین ۴ تا ۲۴ درجه سانتیگراد است که ناحیه آسایش دمایی نامیده می شود.
استرس حرارتی سبب کاهش تولید و نرخ آبستنی گاوهای شیری در طول تابستان می گردد. این خسارات در کاهش مقدار شیر تولیدی، افزایش تعداد روزهای باز و کاهش نرخ گوساله زایی ظاهر می گردد. میزان خطرآفرین استرس گرمایی در گاوهای شیری دمای ۳۷ درجه سانتی گراد و رطوبت ۲۰ درصد می باشد. و محدوده کشنده برای گاوهای شیری دمای ۳۷ درجه سانتی گراد و رطوبت ۸۰ درصد است.
اثرات استرس گرمایی:
-
- افزایش تعداد تنفس :افزایش تعداد تنفس به بیش از ۷۰ بار در دقیقه، دراین حالت دهان گاو باز بوده و شروع به له له زدن می نماید.
- كاهش خوراک مصرفی
- افزايش آب مصرفي
- افزايش تعرق
- كاهش جريان خون به اجزاي دروني
- كاهش شير توليدي وکاهش عملكرد توليد مثلی :
كاهش شير توليدي و عملكرد توليد مثلي باعث ضرر اقتصادي به پرورش دهندگان گاو شيري ميشود. کاهش مصرف خوراک به میزان ۸ تا ۱۲ درصد و یا بیشتر که به دنبال آن باعث کاهش تولید شیر نیز می شود ضمن اینکه بخشی از موادغذایی مصرف شده نیز صرف کنترل و حفظ دمای بدن دام می شود و از آنجایی که گاوهای پرتولید خوراک بیشتری مصرف می کنند حساسیت بیشتری به استرس گرمایی دارند. در یک واحد گاوداری این تنش می تواند روزانه ۴ کیلوگرم تولید را در هر دام پایین آورد که این میزان در یک دوره تولید شیر می تواند مقدار زیادی از تولید را کاهش دهد.
- خطر بروز اسيدوز
در دوره استرس گرمايي خطر اسيدوز افزايش مييابد. فاكتورهايي كه با مشکلات اسيدوزي مربوط ميباشند عبارتند از: كاهش مصرف ماده ي خشك با نسبت علوفه كمتر، کاهش نشخوار، کاهش ترشح بزاق و در نهایت ایجاد اسیدوز در دام که تمام اين فاكتورها با كاهش بازده غذايي مرتبط ميباشد و به دنبال آن توليد شير و اغلب اوقات چربي شير نيز كاهش مييابد. علاوه بر اين اسيدوز وضعيت كلي سالمتي حيوان، باروري و طول عمر مفيد توليدي گاو را تحت تاثير قرار ميدهد - استرس گرمایی در گاوهای آبستن منجر به کاهش وزن گوساله می شود و بعد از زایش، گوساله دچار اختالالت متابولیکی می شود
- معمولا گاو سرپا می ایستد که ناراحتی مفاصل را به همراه خواهد
- استرس گرمایی باعث می شود فحلی کاهش و یا هنگام شب بروز کند و طول مدت آن نیز کم می شود. این اثر در گاوهای بالغ بیشتر از تلیسه ها است. استرس گرمایی یك عامل مهم در ناباروری گاوهای شیرده بوده و از لحاظ اقتصادی خسارتهای شایان توجهی را باعث میگردد. از جمله مواردی كه طی استرس گرمایی میتواند تحت تاثیر قرار گیرد اختلال در فعالیت طبیعی تخمدان میباشد که در نهایت باعث کاهش عملکرد تولید مثلی و به خطر افتادن سلامت گاو و ضرر اقتصادی به دامدار می باشد.
تاثیر استرس گرمایی بر تولید مثل گاو ماده:
- کاهش بروز فحلی و در ادامه کاهش باروری
- افزایش کیست تخمدان
- افزایش سقط جنین و مرگ زودرس جنین
- کاهش نرخ آبستنی
- افزایش دمای رحم ـ کاهش جریان خون رسانی به رحم
- افزایش فاصله گوساله زایی به دلیل تأخیر در برگشت رحم بعد از زایمان
تاثیر استرس گرمایی بر تولید مثل گاونر
از اثرات منفی استرس گرمایی بر دام نر کاهش کیفیت منی را می توان عنوان نمود.
تغییرات در کیفیت منی ممکن است به کاهش باروری منجر شود. آزمایشات نشان داده که گاوهای نر در بروز علایم استرس و نشان دادن حساسیت نسبت به استرس گرمایی متفاوت می باشند و بصورت انفرادی ممکن است گاو نری باشد که در مقابل استرس گرمایی علایم چندانی نشان ندهد در حالی که سایرین دارای علایم شدید باشند
راهکارهای مدیریتی کنترل و کاهش استرس گرمایی در گاو شیری
- افزایش دفعات خوراک دهی اما در مقادیر کم و در اوقات خنک تر روز، ۴تا ۶ مرتبه در روز خوراك تازه باعث تشويق مصرف مي شود. گاوهاكنجكاو بوده بنابراين، اگرمحل خوراك دهي جاي مناسبي باشد با افزايش دفعات خوراك دهي گاوها بيشتر به طرف آخورحركت مي كنند.
- ازآنجاییکه که گاوسعی در دورکردن حرارت دارد، جریان خون به دستگاه گوارش کاهش می یابد. استفاده از خوراک هایی با کیفیت بالاتر و با خوش خوراکی بیشتر توصیه می گردد.
- طراحی سایبان در بالای آخور
- هنگام استفاده از نسبت هاي بالاتر كنسانتره در جيره توصيه مي شود كه از بيكربنات سديم (جوش شيرين) براي پيشگيري از اسيدي شدن محيط شكمبه استفاده نماييد. توصيه مي شود كه به ازاي هر گاو در روز حدود ۱۱۴ تا ۲۲۷ گرم بيكربنات سديم استفاده نماييد
- از افزايش بيش از حد پروتئين در جيره خودداري كنيد. جيره ها بايد حدود۱۸ درصد يا كمتر پروتئين داشته باشند. فقط گاوهاي با بالاترین توليد به ۱۸ درصد پروتئين نياز دارند
- به منظور بهبود استفاده انرژي در دام هاي تحت استرس گرمايي مي توان از نياسين(۶ گرم در روز به ازای هر دام) به عنوان يك ماده افزودني استفاده كرد.
- افزايش درجه حرارت و در ادامه افزایش تعریق و دفع سدیم و پتاسیم نیاز به مواد معدنی را افزایش می دهد. توصيه مي شود كه در هنگام استرس گرمایی نیز، نسبت ۳ به ۱ پتاسیم به سدیم در جیره حفظ گردد. مصرف جيره هاي با سديم و پتاسيم باال فقط براي گاوهاي شيرده توصيه مي گردد.
- مخازن آب نزدیک به آخور باشد تا دفعات مصرف آب افزایش یابد
- آب سبب نرمي فيبرجيره وكاهش گرد و غبار آن و افزايش خوشخوراكي جيره و ماده خشك مصرفي مي شود
- جیره باید کاملا مخلوط شود تا امکان انتخاب به حداقل برسد.
- آب خنک وکافی در اختیار دام قرار گیرد. برای هر ۲۰ راس گاو یک آبشخور با ذخیره ۲۰ لیتر در نظر بگیرید. آب مصرفي به علت كاهش مصرف ماده خشك، بطور چشمگير كاهش مي يابد. قراردادن آب تميز در نزديك محل تغذيه گاوها سبب تشويق آنها براي خوردن و نوشيدن مي شود. گاوها آب ۲۱ تا ۲۶ درجه سانتي گراد را به آب خيلي سرد ترجيح مي دهند و معمولا نیاز روزانه گاوهاي شيرده به آب بين ۱۳۰ تا ۱۵۰ ليتر می باشد. وقتي گاوها تحت استرس گرمايي هستند، نياز آبي آنها۲/۱ تا ۲ برابر ميشود. در زمان استرس گرمايي، گاوها پس از ترک محل شيردوشي، آب بیشتری مصرف خواهند کرد.
- از بروز هر نوع تنش در گله خودداري نماييد.
- درماههاي گرم تابستان نباید فيبر اضافي درجيره وجود داشته باشد، زيرا فيبر اضافي موجب افزايش حرارت هنگام تخميردرشكمبه مي شود
- نسبت علوفه به كنسانتره را كاهش دهيد. البته كاهش شديد علوفه ها در جيره هاي مصرفي در اكثر گله ها منجر به افزايش توليد اسيد در شكمبه و كاهش ميزان مصرف خوراك مي گردد
- ایجاد سایبان بر روی اصطبل ها، آخور، آبشخور، بازگذاشتن دور تا دور اصطبل( ۵ تا ۴٫۵ مترمربع سایبان برای هر گاو بالغ(.
- نظافت تابستانی رعایت شود و پره های فن ها را از گرد و غبار پاک کنید، زیرا با کند شدن حرکت پره ها امکان جابجایی مناسب هوا وجود ندارد.
- در طول تابستان برای جلوگیری از تجمع خوراک فاسد و جلبک، باید آبشخورها حداقل یک روز در میان با محلول ضدعفونی کننده رقیق شده شسته شوند و آبشخورهای بیشتری نزدیک محوطه انتظار شیردوشی قرار گیرند.
- باتوجه به اینکه گاوها در بهاربندها پراکنده هستند جهت خنک کردن بدن آنها، جایگاه انتظار شیردوشی بهترین مکان خنک سازی هستند که باید توسط هواکش، پنکه و مه پاش ها دمای بدن دام را کاهش داد.
- استفاده از پنكه يا كولر در سالن شير دوشي و مصرف آب سرد بلافاصله پس از دوشش.
- کاهش زمان انتظار قبل از شیر دوشی؛ کاهش تعداد گاو در هر گروه شیر دوشی.
- جایگاه نگهداری دام طوری طراحی و ساخته شود که تهویه به خوبی در آن صورت گیرد (ساخت جایگاه مناسب در جهت شمالی جنوبی بدون دیوار برای جابجایی هوا).
- هواکش با زاویه ۳۰ درجه به سمت پایین نصب گردد.
- به گاوهایی که زایمان آنها نزدیک است توجه بیشتری شود و آخور خوراک آنها را برای پیشگیری از فساد ناشی ازتابش آفتاب پوشانده شود.